Het Circulair Loket Zuid-Holland

BlueBlocks: “Door het advies van de experts kunnen we nu gerichter op zoek naar een locatie voor onze circulaire fabriek”

Het Circulair Loket is de plek waar ondernemers terecht kunnen met hun vragen over het sluiten van kringlopen en het werken met reststromen en nieuwe grondstoffen. Raak je de weg kwijt in het web van regeltjes en vergunningen of vraag je je af met welke reststromen je nou wel of niet mag werken? Dan ben je bij het circulair loket aan het juiste adres. Marjanne Cuypers is één van de ondernemers, die bij het Circulair Loket een vraag indienden. Ze is druk bezig met het opschalen van haar bedrijf BlueBlocks. Waar moet je allemaal op letten als je een circulaire fabriek wilt neerzetten?

Wie ben je en wat doe je voor werk?

“Ik ben Marjanne Cuypers en oprichter van BlueBlocks. Wij ontwikkelen nieuwe biobased materialen en circulaire producten, die we voornamelijk van zeewier maken. Ons materiaal heet SeaWood, een houtachtig materiaal van zeewier gemengd met groene reststromen. Deze combinatie resulteert in een mooie houtige plaat, die in de bouw gebruikt kan worden voor binnenwanden en interieurtoepassingen zoals meubels en akoestische wandpanelen.”

Waarom besloot je aan te sluiten bij het online vragenuurtje van het Circulair Loket?

“Wij zijn bezig met het voorbereiden van een productielijn om SeaWood op grotere schaal te gaan produceren. Dat betekent grotere hoeveelheden zeewieren en reststromen, maar ook de noodzaak voor een nieuwe locatie. De vraag die wij in eerste instantie hadden is: welke vergunningen hebben we dan eigenlijk nodig? Waar moeten we rekening mee houden?

Uiteindelijk hebben we dit tijdens het vragenuurtje iets breder getrokken en bekeken waar je zoal rekening mee moet houden. De experts benadrukten dat je niet alleen naar de fabrieksruimte of de gebruikte stromen moet kijken, maar ook naar de geografische locatie van de productielijn: wie zijn de omwonenden en is er bijvoorbeeld een recreatiegebied in de buurt? Tijdens het verwerken van ons product is de geur van zeewier te ruiken. Dat is iets waar we rekening mee moeten houden.”

Is je vraag goed beantwoord?

“De antwoorden waren verhelderend en hebben ons goed geholpen. Het was fijn om tijdens het vragenuurtje echt even met iemand in gesprek te gaan die meedenkt, in plaats van gelijk doorverwezen te worden naar een databank.

De tip van de experts om rekening te houden met de omgeving en ervan bewust te zijn dat de productie erg locatieafhankelijk is, nemen we ter harte. Ook hebben de experts ons wegwijs gemaakt in het woud der vergunningen: hoe en waar we kunnen beginnen met zoeken. Als je net begint, weet je nog niet zo goed waar je moet zoeken of überhaupt wat je wilt zoeken.

Zo moet je bijvoorbeeld nadenken over de geluidsoverlast, die de aan- en afvoer van producten kunnen veroorzaken. Nu weten we dat we voor de vergunningen voor productie, geluid en het verwerken van reststromen kunnen kijken of er al andere bedrijven op een terrein zitten, die een vergunning hebben. Wellicht is het dan mogelijk om mee te varen op die vergunning.”

Welke stappen heb je sindsdien gemaakt?

“We zijn nu op zoek naar een geschikte locatie voor onze fabriek. Door het advies dat we hebben gekregen, kunnen we de randvoorwaarden vanuit vergunningen gelijk al meenemen in die zoektocht. Dit maakt dat we gerichtere vragen kunnen stellen aan de eigenaren van de locaties.

We houden er nu rekening mee dat we niet te dicht op een woonwijk willen zitten, in verband met de geur. Dat heeft invloed op de installaties die je moet gebruiken en de investeringen die je moet doen. Het is fijn dat we ons daar nu al bewust van zijn. Dat is ook een tip voor andere ondernemers die willen opschalen: kijk goed naar de implicaties die een specifieke locatie heeft.”

Peter Scheer van SEMiLLA Sanitation: “Bij wie moet ik een vergunning aanvragen om urine en ontlasting als grondstof in te zetten voor voedselproductie?”

Het Circulair Loket is de plek waar ondernemers terecht kunnen met hun vragen over het sluiten van kringlopen en het werken met reststromen en nieuwe grondstoffen. Raak je de weg kwijt in het web van regeltjes en vergunningen of vraag je je af met welke reststromen je nou wel of niet mag werken? Dan ben je bij het circulair loket aan het juiste adres. Peter Scheer van SEMiLLA Sanitation is één van de ondernemers die bij het Circulair Loket een vraag indienden. Hij doet onderzoek naar het omzetten van poep en plas naar (grondstoffen voor) kunstmest en vraagt zich af bij wie hij moet aankloppen voor een vergunning om dat te doen.

Wie ben je en wat doe je voor werk?

“Ik ben Peter Scheer, oprichter van SEMiLLA Sanitation. Van origine ben ik tuinbouwkundige, expert in het telen van voedsel onder geconditioneerde omstandigheden. Ooit heb ik het concept ‘controlled growing’ uitgedacht en zo ben ik in contact gekomen met het Europees Ruimteagentschap (ESA). Zij vroegen mij mee te werken aan ruimtemissie Mars. Al 32 jaar wordt er onderzoek gedaan naar een zelfvoorzienende reisvoorziening voor deze ruimtemissie. Een zelfvoorzienendheid op basis van een ecosysteem; een moeras systeem. Dat systeem geeft namelijk precies aan wat voor organismen je nodig hebt om zuurstof te maken, CO2 om te zetten, nutriënten te winnen, en voedsel en water te maken. Ik heb tijdens dit onderzoek geleerd hoe je nutriënten kan winnen uit poep en plas en dit te recyclen naar drinkwater. Ik hield me vooral bezig met het halen van meststoffen uit urine en hoe je daar op een efficiënte manier voedsel op kan telen: met ledverlichting, controle van temperatuur, water, groei en licht.

Gaandeweg begon mijn geweten een beetje te knagen: ik vond het egoïstisch om dit voor slechts zes mensen te onderzoeken, terwijl er zoveel ellende is in de wereld. Dus ben ik me breder gaan verdiepen in die wereld. Ik heb een rondreis door Kenia gemaakt, scholen en het platteland bezocht en heb gekeken hoe de sanitatie er daar uitzag. Uiteindelijk kwam ik tot de conclusie dat ik echt ‘iets zelfvoorzienends’ moest opzetten in ontwikkelingslanden. Dat heb ik inmiddels gedaan in Kenia en Oeganda en daaruit is het bedrijf, SEMiLLA Sanitation, voortgekomen. In samenwerking met Nijhuis Saur Industries zijn we bezig met het omzetten van geel, grijs en zwart water en eigenlijk alle kleuren water, om dit water een nieuwe bestemming te geven. Ik ben daarin vooral bezig met het bedenken van concepten, technieken, en de businesscase. Technisch gezien is alles eigenlijk wel mogelijk, maar we moeten ons ook de vraag stellen hoe duur het bijvoorbeeld is om water schoon te maken, van de ene kleur naar de andere kleur.”

Waarom besloot je aan te sluiten bij het online vragenuurtje van het Circulair Loket?

“Er is op dit moment een wet die stelt dat je geen humaan afvalwater mag aanwenden voor voedselproductie, terwijl dat precies is wat ik wilde doen (en inmiddels ook heb gedaan): in de kelder BlueCity drie grondstoffen creëren vanuit humaan afvalwater. Urine bevat een hoge concentratie aan nutriënten en kan daarom als een bron dienen voor kunstmest. Hetzelfde geldt voor ontlasting. Op dit moment worden urine en ontlasting gezien als een afvalstof en kunnen daarom niet als kunstmest of als grondstof voor kunstmest gebruikt worden. Zonde, want uiteindelijk kan ieders lichaam 500 gram groente produceren door onze urine en ontlasting te gebruiken als meststoffen, en dat is dan ook waar ik naartoe wil. Daarvoor moet ik een vergunning of ontheffing aanvragen, maar hoe dat werkt en bij wie we daarvoor moeten zijn is een flinke uitzoekklus. En dat is nou net niet mijn sterke kant. Als er iets is wat ik over mezelf heb ontdekt in dit proces is het wel dat ik geen formulieren-man ben. Ik hoopte dat het loket mij daarin kon ondersteunen en de stappen voor mij kon omschrijven.”  

Is je vraag goed beantwoord?

“Ik heb deels antwoord gekregen op mijn vraag. Door het Circulair Loket weet ik nu waar ik mij moet melden. De bal ligt nu weer bij mij van mij; ik moet actie ondernemen. Hopelijk kan het loket mij daarna weer helpen met duidelijk krijgen wat dan de volgende stap is."

Welke stappen heb je sindsdien gemaakt?

“Uiteindelijk verwacht ik wel dat alles mogelijk is. We hebben al zoveel onderzoek gedaan, in onze uiteindelijke producten zit niks wat er niet in mag zitten. Ik heb drie jaar onderzoek gedaan met betrekking tot telen, en dat werkt: munt, bieslook, aardbeien. En tot nu toe heb ik er nog geen gekke bijwerkingen van gekregen haha.”

BlueCity Circular Water

In de kelder van BlueCity zijn inmiddels twee zit-toiletten, twee unisex urinoirs en 1 douche gebouwd om de verschillende sanitaire waterstromen gescheiden in te zamelen. BlueCity Circular Water is onderdeel van een onderzoek van Alliantie Waterkracht. Van oktober 2023 tot juli 2024 zullen zij data verzamelen en monitoren. Klik hier voor meer informatie over BlueCity Circular Water. Of kom langs in onze circulaire voorbeeldstad om het poepen en plassen van de toekomst zelf te ervaren. 

Alex Klootwijk en Ludo de Goeje van Slijpstof stelden een vraag aan het Circulair Loket

Mag je circulaire meststof produceren en verkopen op wijkniveau? 

Het Circulair Loket is dé plek voor al je vragen over circulaire wet- en regelgeving. Raak je de weg kwijt in het web van regeltjes en vergunningen of vraag je je af welke reststromen je nou wel of niet mag gebruiken? Dan ben je bij het Circulair Loket aan het juiste adres. Alex Klootwijk en Ludo de Goeje, oprichters van Slijpstof, zijn één van de inmiddels ruim 100 ondernemers die een vraag indienden bij het Circulair Loket. Zij vroegen zich af: circulaire compost produceren en verkopen in een Rotterdamse wijk, mag dat eigenlijk wel?

Wie zijn jullie en wat doet Slijpstof?

Alex: “Wij zijn Alex en Ludo. We hebben allebei industrieel ontwerpen gestudeerd in Delft. Ruim drie jaar geleden zijn we samen Slijpstof begonnen. Een ontwerpbureau dat circulaire en duurzame oplossingen bedenkt én realiseert. We werken projectmatig aan verschillende initiatieven tegelijkertijd.”

Ludo: “We bestaan inmiddels bijna vier jaar. Aanvankelijk richtten we ons vooral op beleidsprojecten, maar tegenwoordig ligt de nadruk steeds meer op duurzaamheid en ontwerp. Die ontwikkeling is heel tof om te zien.”

Alex: “In al onze projecten starten we met een analyse van het probleem. Vervolgens ontwerpen én maken we iets om het probleem op te lossen, zodat het niet bij slechts een advies blijft. Een van onze projecten was voor de gemeente Breda. We onderzochten hoe we de circulaire economie toegankelijk kunnen maken voor alle inwoners. Dit leidde tot een circulaire werkplaats waar onverkoopbare tweedehands producten omgetoverd kunnen worden tot iets nieuws. Een ander project waar we nu aan werken, is een oplossing voor het overschot van Amerikaanse rivierkreeften in Nederland. Deze uitheemse diersoort verdringt inheems waterleven en graaft dijken en oevers kapot. Om dit probleem aan te pakken hebben we vallen ontwikkeld, waar de rivierkreeften in gevangen worden. De val is zo ontworpen dat inheemse soorten als de reiger en de snoek wel in en uit de emmer kunnen. Zo kunnen zij de uitheemse Amerikaanse rivierkreeften opeten. Voor dit project, Cray Crate, hebben we een Citylab 010 subsidie gekregen.”

Waarom besloot je aan te sluiten bij het online vragenuurtje van het Circulair Loket?

“Een van onze projecten bevindt zich hier in de wijk Middelland, die de meest circulaire wijk van Rotterdam wil worden. Daarom hebben ze het project ‘De Omloop’ bedacht. Wij zijn daar onderdeel van en focussen ons op de materiaalstromen in en uit de buurthuizen in de wijk. Daar kwamen drie concepten uit voort.

Het eerste concept heet ‘Van Middellands Bodem’. We halen groente afval op bij buurtinitiatieven in de wijk en dat zetten we om tot compost in een door ons bedacht systeem. De bedoeling is dat de wijk dit uiteindelijk zelf in stand kan houden zonder onze tussenkomst. Het tweede concept is ‘Stoeptransport’, een bolderkar om lokaal spullen te verplaatsen en autoverkeer te verminderen. Het derde concept is de Doorgeefmakelaar, waarmee we tweedehands spullen fysiek zichtbaar willen maken op schermen in de buurt. Dit zou het makkelijker moeten maken om tweedehands spullen in de wijk uit te wisselen.

Bij het eerste concept liepen we vast op de regelgeving rond afval. Voornamelijk rondom het inzamelen van groente en fruitresten, en het maken en kleinschalig verkopen van compost. Want mag je eigenlijk wel compost produceren en verkopen? Onze opdrachtgevers van de gemeente Rotterdam adviseerden ons contact op te nemen met het Circulair Loket, waar we onze vragen konden stellen.”

En, is jullie vraag goed beantwoord?

Alex: “Ja! Ik had telefonisch contact met Koen de Kruif, senior adviseur milieumanagement en duurzaamheid bij DCMR. Hij kon ons gelukkig duidelijk maken dat het kleinschalig composteren binnen de wijk is toegestaan.

Kort daarna kwam er een tweede vraag naar voren. Want om goede compost te maken heb je groenafval nodig, maar ook bruin, koolstofrijk afval zoals zaagsel. We zochten dus ‘schoon’ zaagsel voor onze compost en wilden weten of er een overzicht was van aanbieders van deze reststroom in Rotterdam. Voor deze sloot ik aan bij het Online vragenuurtje van het Circulair Loket. Het antwoord was kort: nee.”

Ludo: “Maar, nee is ook een antwoord, het is in ieder geval duidelijk. We leerden dat het Circulair Loket vooral bedoeld is voor regelgeving vraagstukken. Via het netwerk Noorderwind vonden we uiteindelijk toch een aanbieder, en kregen we twee grote zakken zaagsel van Rotterdamskrom.”

Hoe nu verder? 

Alex: “We kregen groen licht voor het composteren en zitten nu midden in de pilotversie. We halen elke week groente- en fruitresten op in speciale bakken bij verschillende ophaalpunten in Middelland. Dat composteren we samen met het zaagsel. In deze pilotfase doen wij nog alle logistiek, maar het doel is dat de wijk dit uiteindelijk zelfstandig voortzet, onder andere door compost kleinschalig te verkopen.Groenafval hoeft dan niet meer weggegooid en verbrand te worden, maar krijgt een mooi tweede leven.”

Ludo: “Naast dit project staan er weer genoeg nieuwe uitdagingen op het programma. Zo gaan we binnenkort aan de slag met een opdracht van de Belastingdienst om de impact van digitale data die zij genereren en opslaan - denk aan videobelletjes en mailtjes  - te visualiseren voor de medewerkers én te verminderen.”

Willem Flinterman van Project SoylentBlue: “Wat mag ik wel en niet doen met meelwormen?”

Het Circulair Loket is de plek waar ondernemers terecht kunnen met hun vragen over het sluiten van kringlopen en het werken met reststromen en nieuwe grondstoffen. Raak je de weg kwijt in het web van regeltjes en vergunningen of vraag je je af met welke reststromen je nou wel of niet mag werken? Dan ben je bij het circulair loket aan het juiste adres. Willem Flinterman is één van de ondernemers die bij het Circulair Loket een vraag indiende. Want wat mag je nou eigenlijk wel en niet doen met meelwormen? Jeanette Verdonk sprak in zijn idyllische tuin in Papendrecht met hem over zijn onderneming, zijn vraag aan het Circulair Loket en het antwoord.

Wie ben je en wat doe je voor werk?

“Ik ben Willem Flinterman en ik houd me bezig met mijn initiatief Project SoylentBlue. In dit project onderzoek ik de circulaire talenten van insecten en hoe we deze kunnen gebruiken in de circulaire economie. Zo werk ik bijvoorbeeld met meelwormen. Deze insecten kunnen ons goed van onze organische reststromen afhelpen.“

Van huis uit ben ik historicus. Na mijn promotie ben ik zelfstandig onderzoek gaan doen en daaruit is een interdisciplinaire onderzoekspraktijk ontstaan. Mijn focus is daarbij steeds meer verschoven van het verleden naar de toekomst. Als geëngageerd en activistisch ingesteld mens, voel ik me aangetrokken tot uitdagende en soms provocerende toekomstvragen, zoals: ‘kunnen we vuilnis omzetten in voeding?’ Het idee om iets met insecten te doen is ontstaan op het platteland buiten Berlijn, waar ik lange tijd woonde en de ruimte had om te experimenteren.

Terug in Nederland, kreeg ik van de gemeente Rotterdam een Citylab010-subsidie voor een pilot-project, de inrichting van een ecosysteem op buurtniveau met meelwormen. Het resultaat is worms@work. In Arboretum Pendrecht heb ik een eigen plek waar ik in de zomer seizoenen meelwormen kweek op een substraat van reststromen, zoals tomaatjes die van de plant zijn gevallen, tuinafval, maar ook oud brood van de mensen uit de buurt. In ruil daarvoor krijgen de inbrengers frass, oftewel meelwormenmest, een substantie die goed is voor alles wat bloeit en groeit. De meelwormen zijn gek op pompoen. Dat hebben ze binnen no-time (lees: een paar dagen) op. Dus heb je pompoenkontjes over? Mijn wormen eten het graag. Bij worms@work staat educatie, awareness en advies centraal. Maar ik wil ook testen of zoiets in het groot kan werken. Dag voedselverspilling, hallo duurzame proteïne.

Dit is nu mijn tweede seizoen hier in Arboretum Pendrecht. Ik zit hier alleen in de zomer. Meelwormen hebben het graag lekker warm, in de winter zou ik dus extra moeten bijstoken en dat is niet heel duurzaam. Verder organiseer ik activiteiten omtrent de meelwormen, bijvoorbeeld kookworkshops en ben ik in gesprek met een dierenwinkel die ze waarschijnlijk gaat verkopen. En zo is het cirkeltje weer rond.”

Waarom besloot je aan te sluiten bij het online vragenuurtje van het Circulair Loket?

“Ik hoorde over het Circulair Loket doordat ik werkzaam was in het BlueCity Lab. In die tijd was ik net begonnen met mijn onderzoek en had ik wel wat vragen waar ik alleen niet helemaal uitkwam of die veel tijd zouden kosten om uit te zoeken.”

Welke vraag had je en is deze vraag goed beantwoord?

“Ik, en veel mensen die met meelwormen of andere insecten willen werken in de circulaire economie, lopen tegen een wirwar van regel- en wetgeving aan. De regels zijn op dit moment erg aan het veranderen en daardoor is het overzicht een beetje zoek. Hoe ver zijn we nou eigenlijk? Vanuit verschillende hoeken komen tegenstrijdige geluiden. Mag je bijvoorbeeld meelwormen die gekweekt zijn op voedselresten verkopen voor menselijke consumptie? Dat is een vraag waar veel verschillende antwoorden op worden gegeven, ook vanuit de overheid. Er is zoveel gaande, dat het moeilijk te bepalen is wat de juridische norm is. Een grote behoefte ligt bij een bundeling van alle regelgeving die er op dit moment is. Er gebeurt al veel in de praktijk, maar komt dit wel overeen met de juridische normen?”

“Het was fijn dat ik bij het Circulair Loket mijn vraag kon stellen, dat heeft me wel echt verder geholpen.”

Welke stappen heb je sindsdien gemaakt?

“Aan het begin van deze circulaire reis is het fijn dat er mensen zijn aan wie je deze vraag kan stellen en dat ze dan ook op zoek gaan naar het antwoord. Ook als het antwoord niet voor de hand liggend is: het helpt met het maken van de beste keuzes. Nu zit ik hier in Pendrecht, maar toen ik mijn vraag indiende was ik nog niet zo ver. Toen was ik nog bezig met onderzoek doen in BlueCity. In het BlueCity Lab was ik bezig met het koppelen van insecten aan reststromen. Niet alleen organische reststromen, maar ook on-organische reststromen zoals verschillende kunststofsoorten. Dit, en de vragen die daarbij hoorden, bleken heel complex: vragen die het ondernemen overstijgen en ook ethisch van aard zijn. Nu ben ik meer in een fase van concreet doen en heb ik me toegespitst op het werken met organische materialen.”